Wat is chronische eenzaamheid?
John T Cacioppo
Vertaling: Jeannette Rijks (klik hier voor de originele tekst in het Engels)
Het woord “afzondering” zegt iets over alleen zijn, terwijl het woord “eenzaamheid” de pijn beschrijft van het gevoel alleen te zijn. Miljoenen mensen lijden dagelijks aan eenzaamheid, een slopende psychische aandoening die gekenmerkt wordt door een diep gevoel van leegte, gebrek aan zelfwaardering, gebrek aan controle, en bedreiging van de gezondheid. Fysieke isolatie kan bijdragen aan gevoelens van eenzaamheid, maar mensen kunnen ook eenzaam zijn in een huwelijk, familie, of in een menigte.
Door ons werk met hersenscans, fysiologische markers en analyses van erfelijkheid konden we eenzaamheid in een evolutionaire context plaatsen. In het begin van onze geschiedenis als soort konden we als mens alleen overleven en gedijen door ons te verbinden met anderen – in paren, families, stammen – om elkaar wederzijds bescherming en steun te verlenen. Eenzaamheid is geëvolueerd als elke andere vorm van pijn. Deze pijn diende om ons ertoe aan te zetten om de verbindingen veilig te stellen die we nodig hadden om te overleven en om vertrouwen, verbondenheid, en collectieve actie te bevorderen vernieuwen. Als honger wordt genegeerd wordt dat gevolgd door afbraak van de hersenen en van het lichaam en uiteindelijk is een individu ‘in het wild’ niet meer in staat voedsel te bemachtigen. Zo kan ook eenzaamheid – als het wordt genegeerd – schadelijke effecten hebben die het moeilijker maken voor een individu om aan die eenzaamheid te ontsnappen. Dus, hoewel eenzaamheid voelt als alleen een negatieve ervaring, is het in feite een ervaring die heeft zich ontwikkeld als een signaal om gedrag te veranderen, net als honger, dorst, of fysieke pijn. Het dient om ons te motiveren om de aansluitingen te vernieuwen we nodig hebben om te overleven en gedijen.
Hoe verschilt chronische eenzaamheid van situationele eenzaamheid?
Bepaalde situationele factoren verhogen het risico op grotere eenzaamheid. Deze omvatten: het verlies van een betekenisvolle relatie, het gevoel niet gerespecteerd te worden, onopgeloste conflicten met of geen vertrouwen hebben in anderen, problemen in de familie, het gevoel afgewezen of buitengesloten te worden, huwelijksproblemen, onregelmatig contact met vrienden en familie, weinig maatschappelijke betrokkenheid, een gebrek aan deelname in vrijwilligersorganisaties, gezondheidsklachten en lichamelijke beperkingen. Deze situationele factoren kunnen de mate waarin iemand zich verbonden voelt met anderen verminderen, maar de resulterende eenzaamheid motiveert mensen om zich opnieuw te verbinden met anderen. Als deze pogingen niet succesvol zijn, raken de gevoelens van eenzaamheid losgekoppeld van de situaties die oorspronkelijk die eenzaamheid opwekte, wat erin resulteert dat iemand zich chronische eenzaam voelt.
Hoe verschilt eenzaamheid van depressie? Overlappen ze elkaar of is er een wisselwerking?
Eenzaamheid en depressiviteit zijn beide onaangename toestanden. Het gevoel sociaal geïsoleerd (eenzaam) te zijn betekent echter dat men dicht bij anderen wil zijn, maar zich onzeker voelt over wie men kan vertrouwen, op wie men kan rekenen of terug kan vallen. Zich depressief voelen daarentegen betekent dat men zich in het algemeen verdrietig en lusteloos voelt. Eenzaamheid verwijst dus naar het gevoel dat mensen hebben over hun sociale verbanden, terwijl depressie verwijst naar hoe mensen zich in het algemeen voelen. Omdat eenzaamheid kan leiden tot depressie, kan een persoon zich zowel eenzaam en depressief voelen. Het is echter mogelijk om depressief te zijn om andere redenen dan eenzaamheid en eenzaamheid leidt niet altijd tot depressie. Veel studenten die naar de universiteit gaan ervaren gevoelens van eenzaamheid en verdriet door het verlies van contact met hun vrienden en familie, maar de eenzaamheid motiveert hen om nieuwe vrienden te maken en zo te ontsnappen aan de klauwen van eenzaamheid voordat die tot depressie leidt.
Hoe weet je of je eenzaam bent en niet depressief?
Het is een teken van eenzaamheid als je het gevoel hebt sociaal geïsoleerd te zijn of buitengesloten door de mensen om je heen, of als je niet tevreden bent over je bestaande relaties. Het is een teken van depressie echter, als je het gevoel heb voortdurend moe te zijn, als je je hopeloos voelt, en in het algemeen hulpeloos en verdrietig en als zelfs gewone gebeurtenissen in het leven (bijvoorbeeld een prachtige zonsondergang) minder goed voelen dan normaal.
Hoe kun je vast komen te zitten in chronische eenzaamheid?
Omdat we anderen nodig hebben om te overleven en te bloeien, maakt eenzaamheid ons niet alleen ongelukkig, het maakt dat we ons ook onveilig voelen. Dat wil zeggen, eenzaamheid doet niet alleen pijn, het geeft ons het gevoel bedreigd te worden.
Op bedreiging reageren we, begrijpelijk, met voorzichtig zijn en op onszelf gericht te zijn. Dat kan de perceptie die nodig is om ons te verbinden met anderen belemmeren. Het kan ervoor zorgen dat we de sociale vaardigheden of het passende gedrag in bepaalde omstandigheden missen. Zo kan iemand als zij of hij eenzaam wordt, terecht komen in een vicieuze cirkel. De onderstroom van gevaar en dreiging die – in evolutionaire termen – gepaard gaat met sociaal isolement, veroorzaakt een vorm van sociale cognitie en interactie die zichzelf in stand houdt.
Zijn sommige mensen voorbestemd zijn voor eenzaamheid?
Ja, eenzaamheid is voor ongeveer 50% erfelijk, maar dit betekent niet dat eenzaamheid wordt bepaald door genen. Een even groot aandeel wordt gevormd door situationele factoren. Wat erfelijk lijkt te zijn is de intensiteit van de pijn als men zich sociaal geïsoleerd voelt. Zowel gevoelig als minder gevoelig hiervoor zijn is prima, maar wat belangrijk is, is het creëren van een sociale omgeving die past bij iemands aanleg voor die pijn. Als men er bijzonder gevoelig voor is, dan kan het voor de gezondheid en het welzijn verstandig zijn in het leven prioriteit te geven aan de ontwikkeling en het onderhouden van een paar relaties van hoge kwaliteit.
Hoe weet iemand of hij of zij chronisch eenzaam is?
De meeste mensen voelen zich eenzaam op enig moment in hun leven, maar dat betekent niet dat ze chronisch eenzaam zijn. Vergelijk het met pijn: iedereen kent wel pijn en heeft ooit in het leven pijn, maar dat betekent niet dat iemand chronisch pijn heeft. Indien echter iemand zich vaak eenzaam voelt gedurende een langere periode (bijvoorbeeld maanden of jaren), dan kan men ze karakteriseren als chronisch eenzaam.
Wat zijn de gezondheidsrisico’s van eenzaamheid?
Eenzaamheid is gecorreleerd aan een slecht immuunsysteem, verhoogde bloeddruk, hogere niveaus van stresshormonen, slechtere kwaliteit van de slaap, minder goed functioneren, obesitas, alcoholmisbruik en drugsgebruik, zelfs dementie bij oudere volwassenen. Inmiddels is aangetoond dat eenzaamheid als een ernstige risicofactor kan worden beschouwd voor een slechte gezondheid, waarmee het zich schaart bij meer bekende factoren zoals obesitas of roken.
Hoe beïnvloedt eenzaamheid gedrag?
Eenzaamheid kan op verschillende manieren gedrag beïnvloeden. Omdat het de hersenfunctie aantast, is het moeilijker voor mensen die zich eenzaam voelen impulsen te beheersen. Zo kan men eerder bezwijken voor een schuldig genoegen en gaan snoepen in plaats van trainen of gezond eten. Omdat eenzaamheid niet alleen ongelukkig maakt, maar ook een gevoel van onveiligheid geeft, kunnen mensen die zich eenzaam voelen weliswaar proberen om verbinding te maken met anderen, maar onbewust benadrukken ze de negatieve, of waargenomen negatieve kenmerken van de interactie. Zo kan eenzaamheid ertoe leiden dat mensen zich afstandelijk voelen en daardoor afstandelijk handelen ten opzichte van anderen.
Hoe kun je eenzaamheid aanpakken of overwinnen?
Mijn suggestie is voor vier eenvoudige stappen te nemen, met de afkorting EASE, voor het omgaan met chronische eenzaamheid. E staat voor Eropuit. Het teruggetrokken zijn en de passiviteit die samengaat met eenzaamheid worden veroorzaakt door het gevoel van dreiging. Om ander gedrag uit te proberen, zonder dat gevoel van gevaar, heb je een veilige plek nodig om te experimenteren en je moet klein beginnen. Probeer niet meteen de liefde van je leven te vinden of om jezelf helemaal opnieuw uit te vinden. Steek voorzichtig een teen in het water. Speel met het idee om kleine doses van het prettige gevoel te krijgen dat positieve sociale contacten je oplevert.
Om je kansen op het uitlokken van een positieve reactie te verhogen en om je kansen op teleurstelling te verminderen, is het misschien verstandig te experimenteren in een omgeving van vrijwilligerswerk. Word vrijwilliger bij een hospice, leer ouderen omgaan met computers, geef kinderen bijles, lees een blinde voor, of help bij een sportvereniging. Je zal niet per se dank en lof voor je goede daden krijgen, dat is niet wat je op uit bent, maar het is ook onwaarschijnlijk dat u negatieve reacties ontvangt. Er zal geen grootse scène zijn waarin je eindelijk tot captain van het voetbalteam wordt gekozen of tot schoonheidskoningin, noch zal je onmiddellijk een relatie krijgen met een filmster. Maar je kan beginnen met de positieve gevoelens te ervaren die je verlangen om te veranderen kunnen versterken. Intussen bouw je aan je zelfvertrouwen en aan het vermogen om zelf de regie over je leven te nemen. Zelfs prietpraat over sport of het weer kan een kalmerend effect hebben als je er samen mee bezig bent. Zo kan het positieve verandering brengen in ons lichaam die weer helpt de angst te overwinnen.
A staat voor Actieplan. Sommige mensen zien zichzelf als slachtoffer van genen en omgeving, drijvend op een vlot waarover ze geen controle hebben. Het simpele besef dat we niet passief slachtoffer zijn, dat we enige controle hebben en dat we onze situatie kunnen veranderen alleen al door het veranderen van onze gedachten, verwachtingen en gedragingen ten opzichte van anderen kan een verrassend krachtig effect hebben. Vooral op het bewust sturen van ons eigen leven. Een tweede idee van controle komt van het besef dat we speelruimte hebben in het kiezen van waar we onze ‘sociale energie’ investeren. Het vraagt geen enorme verandering van koers om de bestemming drastisch te wijzigen.
Vrijwilligerswerk stelt ons in staat deel te nemen aan het sociale verkeer met minder risico op afwijzing of uitsluiting, maar ook hier moet je een beetje voorzichtig zijn. Kinderen coachen bij het voetballen vereist op zijn minst een beetje kennis van het spel, maar assistent-coach zijn vraagt vaak niets meer dan een bereidheid om op te draven en de limonade en de appels door te geven. Voor de gemeenschap een theaterproductie verzorgen kan lastig zijn, tenzij je echt hebben acteer- of zangtalent hebt, maar de theatergroep zou je met open armen verwelkomen om als vrijwilliger achter het toneel of bij de kassa te helpen. Als je verlegen bent met mensen, maar van dieren houdt, word dan vrijwilliger bij een dierenasiel. De dieren zullen je onmiddellijk verwelkomen. Als je het gevoel hebt eraan toe te zijn om meer contact te maken met de mensen daar, kun je ervan uitgaan dat de andere vrijwilligers je interesse in het welzijn van dieren delen. Dat biedt een natuurlijke basis voor een gesprek, misschien zelfs voor een vriendschap.
Wie zich eenzaam voelt heeft vaak de neiging om anderen te willen behagen. Contact leggen gaat niet gepaard gaat met bovenmenselijke kracht. Te veel dingen willen doen voor te veel mensen in een poging om ons open te stellen kan in plaats daarvan ons het gevoel geven overwerkt en gestrest zijn en tekort te schieten. Het gaat er allen maar om deel uit te maken van de gemeenschap die de mensheid is. Niemand zegt dat je een heilige moet worden. Je kunt het best open staan voor anderen en tegelijkertijd en realistische verwachtingen hebben. Het is belangrijk signalen n de gaten te hebben, ook die signalen die erop wijzen dat je voorzichtig moet zijn over de aard en het aantal van de verplichtingen die je op je neemt. Dat klinkt misschien als een ingewikkelde zaak, maar onze hersens kunnen dat best aan, mits ze niet in beslag worden genomen door gevoelens van eenzaamheid en dreiging.
S staat voor selectie. De oplossing voor eenzaamheid is niet de hoeveelheid, maar de kwaliteit van de relaties. Menselijke verbindingen moeten zinvol en bevredigend zijn voor elk van de betrokken personen en niet gebaseerd op uiterlijkheden. Relaties zijn noodzakelijkerwijs wederzijds en eisen een redelijk vergelijkbaar niveau van intimiteit en intensiteit aan beide zijden. Zelfs eenvoudig geklets moet passen bij wat de gesprekspartners prettig vinden, om een niveau verder te kunnen gaan. Als je je opdringt en je niet bewust bent van de reactie van de ander, is dat de snelste manier om iemand kwijt te raken. Een deel van het selecteren is dan ook het in de gaten hebben welke potentiële relaties veelbelovend zijn en welke geen kans maken. Eenzaamheid maakt ons zeer attent op sociale signalen. De truc is om voldoende rust te nemen en “in het moment” te zijn om die signalen juist te interpreteren.
Net zo moeten we leren dat aantrekkingskracht op basis van iemands uiterlijk of status geen goede basis is voor een diepe band. Overeenstemming en duurzaamheid in een relatie zijn veel meer afhankelijk van zaken als gemeenschappelijke overtuigingen, gedeelde waarden, interesses en activiteiten. Als het gaat om daten en om het slagen van een huwelijk, blijkt dat gelijkenis (“soort zoekt soort”) het beter doet dan verschillen (“tegenpolen trekken elkaar aan”).
Hoe je moet zoeken naar je eigen ‘soort’ vraagt ook om selecteren. Voor degenen die de neiging om meer rustig te zijn dan spraakzaam, is het vinden van iemand die zich ook prettig voelt in rustig gezelschap een goed idee. Enthousiaste lezers, vooral verlegen lezers, hebben meer kans om gelijkgestemden te vinden bij een boekpresentatie van een auteur of door lid te worden van een leesclub dan door naar een club te gaan om te dansen. door te gaan naar een dance club. Wat je moet doen om mensen te ontmoeten hangt af van wat voor soort mensen je wilt ontmoeten.
E staat voor Exceptionele verwachtingen. Wie zich verbonden voelt met anderen is meer in balans, is vrijgevig en veerkrachtig. Het maakt ons optimistischer, en een houding van “het beste verwachten” helpt daarbij het best.
Warmte en hartelijkheid lokken warmte en hartelijkheid uit. Dat is de kracht van wederkerigheid. Met een beetje oefening kan ieder van ons ‘oppeppen’ wat we van onszelf aan de wereld laten zien. We hebben meer controle over onze gedachten en gedragspatronen dan we misschien denken. Nogmaals, niemand kan volledige controle over interpersoonlijke relaties uitoefenen, net zo min als we een onmiddellijke en volledige ommekeer kunnen afdwingen in de manier waarop anderen ons zien. Terwijl je wacht tot jouw veranderde houding doordringt in de wereld om je heen, kunnen angst en frustratie je terugduwen in het kritische en veeleisende gedrag dat samengaat met eenzaamheid. Je met geduld richten op de kleine vooruitgang die je in je lichaam zult ervaren kan dan helpen je op het juiste spoor te houden.
Geduld is iets wat nodig blijft, ook als we meer plezier gaan krijgen in onze relaties met anderen. Zelfs als iemand perfect zou zijn, hebben de andere mensen die we leren kennen onvermijdelijk andere opvattingen. De oeroude huwelijksgelofte, “in vreugde en in verdriet, in goede tijden en in slechte” zijn een openbare verkondiging van de altijd aanwezige kans op wrijving in een relatie. Zelfs de beste vrienden en de partners in de beste huwelijken zijn het niet altijd met elkaar eens doen elkaar wel eens pijn. Succes in relaties is erbij gediend die momenten van frictie niet uit te vergroten.
Wat kun je doen als iemand in je omgeving chronisch eenzaam is?
Je kunt ze helpen de bovengenoemde stappen te doorlopen. Een tweede is om een vertrouwenspersoon te zijn – er zijn voor hen en de ABCDEs van zorgvuldig luisteren volgt: A) Aandacht en oprechte interesse; B) Begrijp en reageer op wat de ander zegt; C) Coulance – de ander kan het anders zien dan jij; D) Doe rustig: laat de ander uitpraten en E) Empower: moedig de ander aan meer te doen en te zeggen dat hen meer verbonden maakt met anderen.
Is er hulp voor eenzamen? (programma’s, websites, meldpunten, etc?)
Er zijn in Amerika* niet veel programma’s of middelen voor de eenzamen. Een is echter Little Brothers: Vrienden van de Ouderen. Het is een organisatie die zich inzet voor het verminderen van de eenzaamheid van oudere volwassenen die leven in afzondering.
Waar adviseert u mensen heen te gaan om meer over eenzaamheid te weten te komen?
Diverse goede boeken over het onderwerp eenzaamheid zijn de afgelopen jaren gepubliceerd . Die boeken zijn een goede plek om te beginnen voor mensen die meer willen weten over eenzaamheid.
Wordt eenzaamheid serieus genomen in de Verenigde Staten?
Vroeger dacht men dat baby’s alleen fysieke behoeften hadden, maar we hebben geleerd dat menselijk contact en genegenheid voor de meeste baby’s ook belangrijk zijn voor een goede ontwikkeling. We zien een parallel ten aanzien van oudere volwassenen. Onze samenleving besteedt veel aandacht aan de financiële en medische omstandigheden waarin ouderen wonen, maar we besteden weinig of geen aandacht aan hun sociale omgeving – of ze zich geïsoleerd voelen of vertrouwde en geliefde mensen hebben met wie ze kunnen communiceren. Eenzaamheid wordt door de meeste mensen nog steeds beschouwd als een persoonlijke tekort of zwakte. Omdat eenzaamheid wordt gestigmatiseerd, hebben mensen die worden getroffen door eenzaamheid de neiging om het te ontkennen, te negeren, of ‘het uitzitten’ en degenen die zich niet eenzaam voelen beschouwen het als het probleem van de ander.
Inmiddels is er voldoende bewijs dat eenzaamheid kan worden beschouwd als een ernstige risicofactor voor een slechte gezondheid, waarmee het zich schaart onder de meer gevestigde factoren zoals obesitas of roken, en de AARP Survey (American Association for Retired Persons) kan de aandacht vestigen op hoe ernstig het probleem van eenzaamheid is. Voor risicofactoren zoals roken en overgewicht zijn er gevestigde behandelingen. Ze zijn misschien niet gemakkelijk te volgen, maar er zijn methoden die onderbouwd zijn door de wetenschap om iemand te helpen stoppen met roken te helpen of hun gewicht te verminderen, waardoor ze hun risico op ziekte verkleinen.
Echter, de juiste strategie voor de vermindering van iemands eenzaamheid is niet zo duidelijk. Is het gewoon een kwestie van meer mensen rond een eenzame persoon, waardoor ze meer kansen hebben om contacten te leggen? Hebben ze hulp nodig het ontwikkelen van sociale vaardigheden? Of is een eenzaam persoon iemand die behoefte heeft aan een soort van ‘cognitieve onderhoudsbeurt’, een programma om los te komen uit de de cirkel van negatieve gedachten en waarnemingen? Nu we weten dat eenzaamheid een factor is bij gezondheidsproblemen, is de volgende vraag: wat kunnen we doen om het te verzachten. We moeten deze vraag serieus nemen en op zoek gaan naar de best mogelijke antwoorden als we willen genieten van onze gouden jaren.
Hebben Amerikanen een grotere kans op eenzaamheid dan ooit tevoren?
Het schijnt zo te zijn. Het hectische tempo waarmee veel mensen in de hedendaagse samenleving van werk naar familie verplichtingen naar sociale activiteiten vliegen kan veel mensen het gevoel geven zinvolle menselijke contacten tekort te komen. Ongeveer een kwart eeuw geleden, toen de Amerikanen in een nationale enquête werd gevraagd naar het aantal vertrouwelingen dat ze hadden, was het meest gegeven antwoord drie. Deze vraag is een paar jaar geleden weer gesteld, en de meest frequente reactie was nul. Dit resultaat was zo verbazingwekkend dat veel mensen de juistheid ervan in twijfel trokken. Het nationale (Amerikaanse) AARP onderzoek naar eenzaamheid wijst echter uit dat het aantal mensen van middelbare leeftijd en oudere volwassenen die zich eenzaam voelen dramatisch is toegenomen in de afgelopen tien jaar.
Prof. Dr. John T. Cacioppo werkte aan de Universiteit van Chicago en was misschien wel de meest bekende onderzoeker op het gebied van eenzaamheid.
Hij overleed op 3 maart 2018.
Met dank aan Jeanette Rijks – Eenzaamheid Informatie Centrum
Eenzaamheid Informatie Centrum
