Groot onderzoek naar veilig afbouwen antidepressiva

Veel psychiatrisch patiënten hebben baat bij antidepressiva, maar langdurig gebruik kan ook nadelen hebben. Hoe lang moet iemand antidepressiva gebruiken? En kan iedereen na enige tijd weer veilig stopen? Prof. Brenda Penninx, Amsterdam UMC, voert vanaf 2019 een studie uit met een breed consortium bestaande uit o.a. de huisarts- en psychiatrie groepen van Amsterdam UMC, Leiden UMC, UMC Groningen, Erasmus MC en Radboud UMC. “Dit breed gedragen onderzoek moet behandelaars en patiënten handvatten gaan bieden voor veilig afbouwen.”

Het ZonMw-programma Goed Gebruik Geneesmiddelen financiert vanaf 2019 de zogeheten ‘OPERA-studie’. OPERA gaat onderzoeken wat in de dagelijkse behandelpraktijk de kans is op terugval bij afbouwen. Maakt het voor afbouw uit of iemand lang of kort antidepressiva heeft gebruikt? Wat is het beste moment om te stoppen? Verschilt dat per patiëntgroep?

Penninx zegt: ‘Eerder onderzoek is vooral gedaan bij de zwaarste groep met een depressie, vaak binnen specialistische centra. OPERA moet een reëler beeld geven over de hele breedte van de dagelijkse behandelpraktijk.’ De meeste deelnemers aan het onderzoek komt namelijk uit de huisartsenpraktijk. Daar worden antidepressiva veelal voorgeschreven en daarom is dit ook de plek waar afbouw besproken zou moeten worden.

Effectiviteit van de middelen is onbetwist, zegt Penninx, maar over het meest adequate gebruik zijn nog veel vragen. ‘Veel patiënten willen het liefst stoppen als het ze beter gaat. Maar het ontbreekt aan wetenschappelijk bewijs bij wie je veilig kunt afbouwen nadat de depressie vermindert, en op welk moment.’ Nogal wat huisartsen en psychiaters blijven toch maar herhaalrecepten uitschrijven. Of patiënten stoppen juist op eigen gelegenheid, zonder goed overleg met hun behandelaars. Met als gevolg dat ze soms weer terugvallen in een depressie.

De studie wordt zeer breed gedragen, van alle relevante beroepsgroepen tot patiëntenorganisaties. Ook doen er meerdere academische centra (uit Amsterdam, Leiden, Groningen, Rotterdam en Nijmegen) aan mee. De onderzoeksgroep vertegenwoordigt het hele veld, zodat de behandelpraktijk straks daadwerkelijk met de resultaten kan worden verbeterd. Prof. Mattijs Numans, hoogleraar huisartsgeneeskunde aan LUMC en praktiserend huisarts, heeft hoge verwachtingen. ‘Veel patiënten willen het liefst stoppen, maar niemand weet goed hoe dat het beste kan. Dat maakt mensen onrustig. Stoppen vergt een intensieve begeleiding, maar je hebt daar als arts nu geen handvatten voor. Ik verwacht dat we patiënten met de OPERA-gegevens veel beter een individueel advies kunnen geven.’

Psychiater dr. Christiaan Vinkers, Amsterdam UMC, wijst op het bredere belang van de studie: ‘In de geneeskunde weten we veel van starten met medicatie, maar nog heel weinig van veilig stoppen. Dat geldt voor veel meer geneesmiddelen dan antidepressiva. OPERA gaat pionieren op een heel relevant terrein, op zoek naar gedegen bewijs voor een beter stopbeleid.’ Brenda Penninx is blij met de brede steun voor de studie. ‘Het mooiste is als we uiteindelijk scherpe patiëntprofielen kunnen schetsen. Zodat we beter kunnen voorspellen wie er baat heeft bij langdurig gebruik van antidepressiva en bij wie afbouwen heel goed mogelijk is.’

Bron: Psyfar & VUMC